sanktuaria w Polsce

Obory
Jan Korcz

Wieś Obory leży w tzw. Szwajcarii Dobrzyńskiej, 18 km na południowy zachód od Rypina, na północ od Lipna i Skępego. Od prawie czterystu lat nad piękną okolicą góruje kościół i klasztor Ojców Karmelitów. Konwent ten, pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, fundowali Łukasz i Anna z Galemskich małżonkowie Rudzowscy, dziedziczni właściciele Obór.

„Tak o tem przekonywa” - pisał na początku minionego wieku ks. Wincenty Kruszewski - znajdujący się w bibliotece miejscowej wierny odpis aktu erekcyjnego sporządzonego w Rypinie w 1605 roku. Oni to bowiem „dla własnej i swoich poddanych wygody i duchowego pożytku postanowili w swej majętności wznieść kościół i osadzić go zakonnikami”.

Karmelici z Bydgoszczy

Aby realizować ten szlachetny zamiar, „ułożyli się z konwentem karmelitów w Bydgoszczy, przeznaczając pod budowę klasztoru szczyt góry zwanej Grodzisko (później Kalwaria) i ofiarując na ten cel połowę swoich dóbr". W starych dokumentach, na które powołuje się Mirosław Krajewski, czytamy, iż dziedzic „zagrzany nabożeństwem i gorliwością wiary katolickiej, pragnie, aby cześć i chwała Pana Boga wszędzie i w tych stronach się pomnażała"1. Tak też się stało i dzieje się do naszych czasów.

Fundację Anny i Łukasza Rudzowskich potwierdził papież Paweł V w 1608 roku. Zaraz rozpoczęto budowę drewnianego kościoła i klasztoru. Ale po czterech latach zmarł dobrodziej. Wkrótce spłonęły i skromne budowle. Wówczas Anna Rudzowska zawarła w 1617 roku nową umowę z karmelitami. W ciągu dwóch lat postawiono drugą świątynię, także drewnianą. Okazała się jednak za mała w stosunku do rosnących potrzeb. W 1627 roku karmelici podjęli się rozbudowy kościoła, która trwała aż do połowy XVIII wieku. Najpierw dobudowano nową nawę, która istnieje do dziś. Jej konsekracji dokonał sufragan płocki bp Ludwik Tolibowski w 1649 roku.

Następnie rozebrano dawny kościółek drewniany, który pełnił rolę prezbiterium. Na tym miejscu wybudowano dwuprzęsłowe prezbiterium z cegły. W połowie jego długości ustawiono ołtarz główny, za którym urządzono zakrystię. Rozwiązanie to jednak nie było zbyt wygodne i dopiero przy okazji budowy klasztoru w 1747 roku dostawiono kwadratową zakrystię, z lożą na piętrze, otwartą do wnętrza kościoła. Główny ołtarz przesunięto wówczas do ściany szczytowej.

Świątynia była odnawiana kolejno w 1765, 1825 i 1869 roku oraz w latach osiemdziesiątych XX wieku. Może warto przytoczyć i taki wypadek: „Dnia 13 lipca 1858, podczas nieszporów, wśród silnej burzy uderzył piorun pięć razy w pobliskie jezioro, a potem w szczyt wieży, wyrwał okno, porysował w dużej nawie sufity i okopcił ołtarz szkaplerza świętego; szkód większych nie było". Z powodu przeciągającej się budowy nawy, prezbiterium, kaplicy Opatrzności Bożej i zakrystii w obiekcie widać małe zróżnicowanie architektoniczne, zwłaszcza w rodzajach sklepień.

Budowę kościoła zakończyło wzniesienie w 1748 roku 45-metrowej wieży, na której zamontowano zegar. Kiedyś na ogrodzonych gzymsach wieży odzywali się trębacze, „wołając lud na modlitwę". Kościół otoczono murem. Od strony południowej wybudowano bramę trójdzielną z dwiema furtkami. W jej zwieńczeniu jest wnęka, w której ustawiono barokową Pietę wzorowaną na oryginalnej figurze z ołtarza głównego. Nad furtkami stoją dwie ludowe rzeźby przedstawiające św. Jana Nepomucena i Matkę Bożą Niepokalaną.

Cudowna Pieta

Dumą kościoła są zabytkowe ołtarze. Główny został zbudowany w 1696 roku. W następnych stuleciach był przekształcany i odnawiany. W niszy centralnej umieszczono figurę gotyckiej Piety. Jej powstanie datuje się na przełom XIV i XV wieku. Została wykonana z drewna lipowego i polichromowana. Pierwotnie należała do klasztoru w Bydgoszczy. Wyszła z kręgu artystycznego północnej Polski i być może - jak pisze Rafał Róg w monografii klasztorów karmelickich w Polsce - została wykonana przez zakonnego twórcę.

To niezwykłe dzieło sztuki opisał dokładnie Tadeusz Chrzanowski, stwierdzając m.in.: „Plastycznie wyobrażenie Pieta należy do okresu późnego średniowiecza i jest charakterystycznym przejawem prądów umysłowych i religijnych nurtujących tę skomplikowaną, wymykającą się już uniwersalistycznym tendencjom epokę. Pozornie nieskomplikowane wyobrażenie Matki podtrzymującej ciało martwego Syna jest w swej istocie zagadnieniem ikonologicznym bynajmniej nie prostym i jednoznacznym. Stąd też literatura poświęcona temu tematowi jest już bardzo bogata. Niemniej spór co do genezy tego typu trwa nadal".

Przyjmuje się, że do kościoła w Oborach figura została przywieziona w 1605 roku. W manuskrypcie pt. Informacja o cudownym obrazie czytamy, że „zakonnicy Karmęlu bydgoskiego, mając w swoim kościele dwa obrazy, jeden Najświętszej Marii Panny Szkaplerznej, drugi Matki Boskiej Bolesnej, na przyozdobienie nowej fundacji oborskiej ten obraz Bolejącej Matki z sobą sprowadzili". Jednak nie obyło się bez kontrowersji co do praw własności świętej figury. Najstarsze źródła mówią nawet o jakoby cudownym przenoszeniu się jej z Bydgoszczy do Obór.

Pieta nie od razu, lecz dopiero w 1696 roku znalazła się w ołtarzu głównym. Wkrótce wykonano srebrne obramowanie niszy, ażurowe, o bogatej ornamentyce roślinnej. Sprawili je okoliczni fundatorzy: Adam Ligowski, Anna Świeżawska, Sebastian Czapski i Jan Rętwiński. Żywym kultem figura cieszyła się już w klasztorze bydgoskim.

Stare księgi opisują „siedem cudów", które wydarzyły się w latach 1581-1593. Od czasu pobytu w Oborach „chorąży Ziemi Chełmińskiej zdrowie odzyskał i kule na znak dobrodziejstwa zostawił". W następnym roku miało miejsce uzdrowienie dziecka. W 1634 roku „jedna białogłowa z Okonina przyniosła dziecko ślepe od urodzenia i z wielką ufnością Pannie Najświętszej je oddawszy, dobre i zupełnie widzące odebrała". Mieszczanie z Nieszawy zeznali, że „za przyczyną tej Matki Najświętszej miasto ich od morowego powietrza zostało uwolnione". A było to w roku 1678. Dorota Seluzina z Lubawy zanosiła gorące dzięki za odzyskanie wzroku. Do połowy XVIII wieku zanotowano ponad 70 cudów.

Już wówczas myślano o przeprowadzeniu koronacji cudownej figury. Czasy nie sprzyjały takiemu przedsięwzięciu. Dokonano jednak konserwacji zabytkowej rzeźby (64,6 cm wysokości i 42 cm szerokości). Wydano też kilka opracowań, do czego przyczyniła się wizyta w Oborach biskupa płockiego Józefa E. Szembeka. Okres rozbiorów przesunął planowaną koronację aż do obchodów Milenium w Polsce.

Odpowiadając na prośbę miejscowego ordynariusza. Stolica Apostolska wydala pisemne zezwolenie na koronację figury. Dokonał tego Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński w asyście biskupów płockich Bogdana Sikorskiego i Jana Wosińskiego. Uroczystość odbyła się w niedzielę odpustową (Matki Bożej Szkaplerznej) 18 lipca 1976 roku, a więc 25 lat temu. Uczestniczyło w niej ponad 20 000 wiernych, duchowieństwo diecezjalne i karmelici z całej Polski.

Bogate ołtarze

Przy cudownej Piecie w ołtarzu głównym znajdują się postacie dwóch świętych papieży: Dionizego i Telesfora. W centrum górnej kondygnacji na sporych rozmiarów tondzie jest namalowany obraz Nawiedzenia Matki Bożej, prawdopodobnie autorstwa Feliksa Bąkiewicza. Także stojące obok rzeźby przedstawiają Najświętszą Maryję i Św. Elżbietę. Warto zwrócić uwagę na rokokowe antepedium ze srebrnej blachy z trybowaną postacią Piety pośrodku. Z boków nastawy są dwie bramki dla obejścia (ambitus) ołtarza z figurą Matki Bożej Bolesnej.

Przy łuku tęczowym, na styku nawy z prezbiterium, stoją dwa ołtarze boczne. W prawym dominuje obraz Matki Bożej Szkaplerznej (kopia neapolitańskiej Madonny del Carmine) sprowadzony z Poznania w 1719 roku. Jako zasuwa służy obraz Niepokalanej z przełomu XVIII i XIX wieku. Z boku „kręconych" kolumn stoją figury św. Teresy z Avili i proroka Eliasza. W górnej kondygnacji zaś - św. Elżbiety i św. Jadwigi Śląskiej. W zwieńczeniu widnieje monogram „MARIA" pomiędzy postaciami dwóch biskupów (Wojciecha i Stanisława?).

W ołtarzu lewym, w stylu późnobarokowym, umieszczony jest obraz św. Józefa z Dzieciątkiem, pokryty sukienką srebrną, trybowaną, wykonaną przez złotnika w Toruniu. Obok gładkich złoconych kolumn stoją dwie święte niewiasty: Teresa Wielka (od Krzyża) i św. Barbara. W części górnej znajduje się obraz przedstawiający scenę koronacji Najświętszej Maryi Panny przez Trójcę Świętą. Z boków dwaj aniołowie trzymają tonda ze scenami Przemienienia Pańskiego i Wniebowstąpienia.

W kaplicy Opatrzności Bożej, dobudowanej do nawy południowej, ufundowanej przez Juliusza Dziewanowskiego i jego synów, ustawiono ołtarz tzw. regencyjny (z herbem fundatorów). W jego centrum znajduje się Oko Opatrzności w promienistej aureoli. Przy kolumnach stoją figury św. Kazimierza Królewicza i św. Jana Nepomucena. W górnej partii ołtarza jest wyrzeźbiona scena Komunii św. Onufrego, podawanej mu przez anioła. Na gzymsach klęczą postacie św. Józefa i św. Antoniego.

Na prawej ścianie, tuż przy wejściu do kaplicy stoi ołtarzyk proroka Eliasza i jego ucznia Elizeusza. Otaczają ich bujne obłoki, liczne putta i główki aniołków, jest tam także „wóz ognisty". Z prawej strony u dołu chłopiec podaje świętym mężom bochen chleba i dzban z wodą

Naprzeciw proroków znajduje się ołtarz z obrazem św. Antoniego Padewskiego z objawiającym mu się Dzieciątkiem. Na górze - obraz św. Barbary. W pobliżu chóru stoi ołtarz z obrazem św. Jana Nepomucena z krzyżem w ręku. Po przeciwnej stronie - ołtarzyk rokokowy św. Rocha. Podobnie jak ołtarz Eliasza i Elizeusza stanowi wspaniały przykład sztuki snycerskiej na ziemi dobrzyńskiej.

Na uwagę zasługują także rokokowe stalle w prezbiterium. Na „zapieckach" i „przedpiersiach" namalowano postacie karmelitańskich świętych: Dionizego papieża, Cyryla biskupa, Angelusa męczennika, Gerarda Doktora Kościoła, Anastazego męczennika, Franka z Korsyny i wielu innych. W prezbiterium stoi także ambona z figurą proroka Eliasza na baldachimie.

Nie można pominąć organów pochodzących z drugiej polowy XVIII wieku. Nad prospektem góruje król Dawid grający na harfie, zaś dwaj aniołowie grają na trąbkach. Warto wiedzieć, iż na tych właśnie organach grał Fryderyk Chopin w czasie pobytu na wakacjach w pobliskiej Szafami (w latach 1824-1825).

Na ścianie prezbiterium jest tablica poświęcona duchowieństwu, które zaborca rosyjski więził w tym klasztorze po zdławieniu powstania styczniowego.

Ojcowie karmelici, z kustoszem o. Grzegorzem Kudrejem na czele, serdecznie zapraszają pielgrzymów, zwłaszcza na uroczystości odpustowe: Matki Bożej Szkaplerznej - w niedzielę po 16 lipca, Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny - 15 sierpnia oraz w niedzielę po święcie Narodzenia Maryi - 8 września. Ponadto w każdy piątek jest odprawiana nowenna do Matki Bożej Bolesnej - po wieczornej Mszy Św., zaś w każdą drugą sobotę miesiąca odbywa się czuwanie maryjne.

Adres sanktuarium: Ojcowie Karmelici, Obory 38; 87-645 Zbójno k. Rypina, tel. (054) 287 00 59.

przeczytaj o naszych trasach święci sanktuaria przewodniki i książki